گزارش جلسه سوم دوره تربیت دینی یا معنوی؟
جلسه سوم «دوره تربیت دینی یا معنوی؟» سهشنبه ۲۴بهمن۱۴۰۲ برگزار شد. در این جلسه آقای دکتر محمدحسن مرصعی در ابتدا مقدمهای از دیدگاههای مختلف به معنویت از نگاه اندیشمندان غربی را بیان کردند و در بخش دوم جلسه ادله مصطفی ملکیان برای تربیت معنوی را شرح دادند.
بررسی یک مقاله
دکتر مرصعی در ابتدای جلسه سراغ مقالهای با عنوان مفهومشناسی معنویت از دیدگاه اندیشمندان تربیتی غربی و مسلمان رفتند که خانم معصومه کیانی با همکاری چندتن از استادان دانشگاه نوشتهاند. در این مقاله با توجه به رابطه دین و معنویت سه رویکرد بیان شده است:
- الف) رویکرد دینی به معنویت
- ب) رویکرد فارغ از دین
- ج) رویکرد غیردینی (سکولار)
دکتر مرصعی با توضیح مختصری از هر کدام از این رویکردها و قائلین آن یعنی پارکر پالمر، گراهام راستر، اندرو رایت، ران بست و جین اریکر این سؤال را مطرح کردند که چه تفاوتی بین گروه دوم و سوم وجود دارد؟ در کنار بیان این سؤال دکتر مرصعی این نکته را پررنگ کردند که با وجود تفاوتی که بین اسلام و مسیحیت هست، اشتراکات زیادی دارند و بحثهایی که اندیشمندان غربی مسیحی درباره معنویت کردهاند به فضای اسلام نزدیکتر است به نسبت بحثهایی که در فضای معنویتهای شرقی صورت گرفته است.
دیدگاه فیلیپ شلدریک به معنویت
یکی از افرادی که در زمینه معنویت کار کرده است فیلیپ شلدریک است. او مورخ دینی و الهیدان مسیحی است که در زمینه معنویت مسیحی فعال است. شلدریک در کتاب «معنویت: درآمدی بسیار کوتاه» ارکان معنویت را بیان میکند.
۵ رکن معنویت
- معنا در زندگی: یکی از ارکان معنویت مسئله معناست.
- کلگرایی و نگاه یکپارچه به هستی: معنویت عامل یکپارچهکننده کل زندگی است.
- شکوفایی: انسان معنوی در پی تحول است.
- ارزشهای غایی: انسانی معنوی است که پیوسته نگاه ابزاری به امور نداشته باشد.
- زندگی خوداندیشانه: این مفهوم در مقابل زندگی ناآزمودهای که سقراط میگفت ارزش زیستن ندارد.
۳ رویکرد به معنویت
شلدریک در کتابش سه رویکرد به معنویت را بیان میکنند و درباره هر کدام از آنها توضیحاتی میدهد.
- رویکرد دینی؛ معنویت یهودی، معنویت مسیحی، معنویت اسلامی، معنویت هندو، معنویت بودایی و معنویت نوپاگانها
- رویکرد ازوتریک (باطنی)؛ مانند جریان آنتروپوزوفی (حکمت انسانی) و جریان تئوسوفی و عرفان قبّاله.
- معنویت سکولار؛ یعنی معنویتهایی در چهارچوب فلسفه، علم، روانشناسی، مطالعات جنسیتی و هنر.
۴ نوع معنویت
- زاهدانه: این معنویت به دنبال کنارهگیری از زندگی روزمره و پیگیری زندگی منضبطانه به جای زندگی افسارگسیخته است.
- عارفانه: این نوع معنویت به جستوجو ارتباط با خداوند یا واقعیت غایی است.
- فعال و عملی: در این نوع معنویت فرد از زندگی روزمره بهعنوان زمینه مهم برای طریقت معنوی استفاده میکند.
- پیامبرگونه و انتقادی: در این نوع نگاه معنوی فرد فراتر از خدمت عملی به انسان همنوع خودش میرود و در جهت نقد اجتماعی صریح بهمثابه وظیفهای معنوی حرکت میکند.
این تقسیمبندی شلدریک حاکی از پیشینه دینی اوست که در آثار افرادی دیگری نمیتوان دید.
تربیت معنوی از دیدگاه مصطفی ملکیان
در بخش دوم جلسه دکتر مرصعی ادله مصطفی ملکیان بهنفع تربیت معنوی رفتند. مصطفی ملکیان در مصاحبهای که در کتاب «آسیبشناسی تربیت دینی» چاپ شده است سه مانع برای تربیت دینی مطرح کردند که دلیل این سه مانع باید سراغ تربیت معنوی به جای دینی رفت.
-
تعبدی بودن ادیان
رکن ادیان تعبد است و تعبد با عقلانیت (استدلالورزی) ناسازگار است. تعبد یعنی اگر کسی از ما پرسید چرا الف ب است، پاسخ دهیم چون فلان شخص گفته است. حال اگر کسی ادعا کند که الف ب است؛ چون فلان شخص گفته است و هر چه او بگوید راست است و بتواند این را اثبات کند، کار او دیگر تعبد نیست. برای مستدلکردن این تعبد در دین اسلام حداقل کاری که فرد باید بکند، اثبات گزارههایی است که از نظر ملکیان خیلی مشکل یا حتی ناممکن است و واقعیت نشانگر این است که فرد دیندار فقط به ۱ یا ۱۴ نفر متعبد نیست و دامنه تعبدش خیلی گسترده است.
-
متافیزیک سنگین ادیان
تمام ادیان در دوره پیشامدرن ظهور کردهاند و فرهنگ و علوم آن دوره در متون دینی آنها نمایان است که برای انسان پیشامدرن ثقیل نبوده است؛ اما برای انسان متجدد اینها ثقیل است و برای او فهمیدنی و پذیرفتنی نیستند. موضوعاتی مثل آسمانهای هفتگانه، یأجوج و مأجوج و خلقت انسان.
-
وجود گزارههای تاریخی
یک دیگر از موانع قطعی دانستن گزارههای تاریخی است که هر دینی بر پایه چندتا از آنها استوار است و برای بشر امروز نیز اعتماد به این گزارهها تاریخی دشوار است و علوم تاریخی احتمالی هستند.
متکلمین مسلمان ادلهای برای اثبات نبوت عامه و خاصه تاکنون مطرح کردهاند که از نظر مصطفی ملکیان هیچکدام از این ادله پذیرفتنی و محکم نیستند.
در جلسه بعدی این دوره قرار بر این است تا نقد این دیدگاه بعد از فهم درست آن در این جلسه بیان شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و تهیه صوتهای این دوره کلیک کنید.
گزارش جلسات دیگر: جلسه اول | جلسه دوم | جلسه چهارم | جلسه پنجم | جلسه ششم | جلسه هفتم
1 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.