گزارش جلسه هفتم دوره تربیت دینی یا معنوی؟
جلسه هفتم «دوره تربیت دینی یا معنوی؟» سهشنبه ۲۲اسفند۱۴۰۲ برگزار شد. در این جلسه پس از مرور سریع تلقیهای مختلف از معنویت، آقای دکتر مرصعی به بیان نقدهای آقای حسین سوزنچی از روشنفکران دینی پرداختند و پس از آن سراغ طرح اولویت معنویت بر دین در مقام تربیت رفتند.
تلقیهای مختلف از معنویت و تربیت معنوی
۱. معنویت علمگرایانه
۲. معنویت غیبباور، ولی غیرعقلانی و غیراخلاقی
۳. معنویت غیبباور منهای دین، ولی عقلانی
نظریه مصطفی ملکیان، پروژه: عقلانیت و معنویت
۴. معنویت قدسی و عقلانی اولی بر دین (اولویت «شناختی» و در مقام فهم)
نظریه ابوالقاسم فنایی در اخلاق دین شناسی، پروژه: دین در چارچوب عقلانیت و معنویت
۵. پذیرش دین سنتی، ولی اولویت معنویت بر دین در تربیت (اولویت تربیتی)
اولویت زمانی: ابتدا تأکید بر آموزههای معنوی و همسو با عقل متربی مانند اخلاص و توکل.
اولویت رتبی: تأکید بیشتر بر آموزههای معنوی.
نقدهای حسین سوزنچی بر روشنفکران دینی
حسین سوزنچی در مقاله «تأملی فلسفی در نسبت فقه و اخلاق» به این موضوع میپردازد که عقل انسان میتواند حسن و قبح برخی امور را درک کند و این گزارههای عقلی لازمه پذیرش وحی است. فقها نیز به حسن و قبح عقلی قائل هستند. اینکه هر چیزی که عقل به آن حکم کند شرع به آن حکم میکند؛ اما مصادیق چنین گزارههایی را بسیار ناچیز میدانند. علاوه بر این یک عمل آنقدر جنبههای مختلف دارد که از نظر حسن و قبح عقل وامیماند.
روشنفکران دینی مانند ابوالقاسم فنایی معتقدند که ظنون عقلی بر ظنون فقهی مقدم هستند و ظنون فقهی باید ظنون علوم جدید را نیز در بر بگیرد. فقه خودش را باید با اخلاق هماهنگ کند و تمام گزارههای فقهی باید از محک عقل سکولار گذر کند. آقای سوزنچی این باور را نقد میکند؛ از نظر وی ظنون عقلی و علمی و فقهی از یک جنس نیستند و ما سراغ دین رفتیم چون پذیرفتیم عقل به یک سری چیزهای نمیرسد. اساس دینداری عاقلانه این است که عقل خودش حکم میکند چون بعضی چیزهای از آن گریزان هستند، پس خداوند باید پیامبری بفرستد. (برهان نبوت عامه)
علاوه بر این اولویت دادن اخلاق و عقلانیت به دین تبعات و لوازم احتمالی دارد. همانطور که بعضی روشنفکران دینی با همین اولویتدهی به دفاع از تابوهایی در جامعه پرداختهاند. در این زمینه میتوانید مقاله «اسلام، اخلاق و همجنسگرایی، نقدی بر آرش نراقی» را از آقای سوزنچی مطالعه کنید.
اولویت معنویت بر دین در مقام تربیت
نگاه پنجمی که در این دوره بیان شد. دین سنتی را قبول دارد و درنهایت میتواند نواندیش دینی مانند شهیدمطهری باشد و هرگز وارد عرصه روشنفکری دینی و مقدم دانستن اخلاق و عقل سکولار نمیشود. در این نگاه اخلاق و عقلانیت و معنویت بر دین اولویت داده نمیشود. با این حال در مقام تربیت، معنویت بر دین اولی است. خیلی از منبرها دینی نیز از همین دسته هستند و دست روی عناصر معنوی و اخلاقی میگذارند که عقل طرف یا همان متربی هم با آن همسوست.
آقای دکتر مرصعی در بخش پایانی جلسه سراغ بعضی تفاسیر مرحوم علامه طباطبایی و بعضی از روایات رفتند. طبق تفاسیر علامه طباطبایی نیز خداوند معارف و احکام را تدریجی بیان کرد. اگر قرآن و دین یکدفعه نازل میشد برای انسانهای سنگین بود و افراد ایمان نمیآوردند و خدا برای بندگانش زمینهچینی کرده است؛ پس چرا مربی برای متربی این کار را نکند. این مسئله از باب مسامحه نیست بلکه از باب ارفاق است. بیان ناگهانی همه معارف و احکام در مقام فهم برای انسان دشوار است چه برسد به قبول کردن و عمل به آن.
برای کسب اطلاعات بیشتر و تهیه صوتهای این دوره کلیک کنید.
خواندن گزارش جلسات دیگر: جلسه اول | جلسه دوم | جلسه سوم | جلسه چهارم |جلسه پنجم | جلسه ششم
5 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.