گزارش جلسه ششم دوره تربیت دینی یا معنوی؟
جلسه ششم «دوره تربیت دینی یا معنوی؟» سهشنبه ۱۵اسفند۱۴۰۲ برگزار شد. در ابتدای جلسه دکتر مرصعی به چند نمونه از بیانات رهبری اشاره کردند که در آن به معنویت و عقلانیت و عدالت تأکید شده بود. سپس در ادامه جلسه پنجم نظرات آقای ابوالقاسم فنایی درباره فقه و نقد آن و معنویت از دیدگاه ایشان را بیان کردند.
تأکید رهبری بر معنویت و عقلانیت و عدالت
در فواصل مختلف در دهه ۸۰ رهبری به سه مؤلفه معنویت و عقلانیت و عدالت تأکید بسیار داشتند که اسلام متکی بر اینهاست. البته این تأکید فقط مختص به دهه ۸۰ نبود و امتداد آن در دهه ۹۰ نیز بوده است. ایشان در سخنرانی ۲۵ مرداد ۱۳۸۲ در دیدار با جمعی از مسئولان وزارت خارجه بیان میکنند که روح و اساس کار ما معنویت است. عقلانیت مهمترین ابزار کار ماست. عقل کاربرد بسیار وسیعی در فهم ما، تشخیص اهداف و تشخیص ابزارهای ما داراست. از عدالت هم بهعنوان یک هدف به هیچ وجه صرفنظر نمیکنیم.
بخشی از بیانات ایشان در سالگرد رحلت امام در ۱۴خرداد۱۳۹۰ را در ادامه آمده است. همانطور که میبینید معنویتی که ایشان از آن صحبت میکند، معنویت سکولار نیست.
مکتب امام یک بسته کامل است، یک مجموعه است، دارای ابعادی است؛ این ابعاد را باید با هم دید، با هم ملاحظه کرد. دو بعد اصلی در مکتب امام بزرگوار ما، بعد معنویت و بعد عقلانیت است. بعد معنویت است؛ یعنی امام بزرگوار ما صرفاً با تکیه بر عوامل مادی و ظواهر مادی، راه خود را پی نمیگرفت؛ اهل ارتباط با خدا، اهل سلوک معنوی، اهل توجه و تذکر و خشوع و ذکر بود؛ به کمک الهی باور داشت؛ امید او به خدای متعال، امید پایانناپذیری بود. و در بعد عقلانیت، به کار گرفتن خرد و تدبیر و فکر و محاسبات، در مکتب امام مورد ملاحظه بوده است. من نسبت به هر کدام، چند جملهای عرض خواهم کرد.
بعد سومی هم وجود دارد، که آن هم مانند معنویت و عقلانیت، از اسلام گرفته شده است. عقلانیت امام هم از اسلام است، معنویت هم معنویت اسلامی و قرآنی است، این بعد هم از متن قرآن و متن دین گرفته شده است؛ و آن، بعد عدالت است. اینها را باید با هم دید. تکیه بر روی یکی از این ابعاد، بیتوجه به ابعاد دیگر، جامعه را به راه خطا میکشاند، به انحراف میبرد. این مجموعه، این بستهی کامل، میراث فکری و معنوی امام است. خود امام بزرگوار هم در رفتارش، هم مراقب عقلانیت بود، هم مراقب معنویت بود، هم با همهی وجود متوجه به بعد عدالت بود.
دفاع از دین در چهارچوب اخلاق و عقلانیت
در ادامه جلسه پنجم دوره، نگاه آقای ابوالقاسم فنایی بیشتر باز شد. آقای فنایی اخلاق و عقلانیت را اولویت بر دین میگذارد. این مسئله فقط محدود به فقه هم نیست. با این حال فنایی چالش فقه معاصر را بیان میکند که اخلاق در آن اولویت نیست و به حاشیه رفته است بهطور خاص در احکام مربوط به سایر ادیان و غیرمسلمین، احکام مربوط به اهل سنت و بعضی از احکام مربوط به زنان. فنایی بیان میکند که دو راه برای حل این معضل به کار گرفته شده است:
- راهحلهای سنتی
- راهحلهای روشنفکرانه
با این حال فنایی معتقد است هیچکدام نتوانستهاند آن را حل کنند چون منشأ مشکل عقلانیت سنتی فقهاست و با عقلانیت مدرن فرق دارد. همانطور که واضح است فنایی نگاه اصلاحگرایانه و رفرمیستیک به دین دارد. بعضی نقدها به او در همین زمینه است که احکام اخلاقی و عقلانیت ظنی و پرخطایی را بر وحی الهی اولویت میگذارد که عقل انسان به آن رسیده است و این نفی برهان نبوت است.
میتوانید برای آشنایی بیشتر با نگاه ابوالقاسم فنایی این مصاحبه از وی را با عنوان دفاع از دین در چارچوب عقلانیت و معنویت بخوانید.
معنویت از نگاه قرآن
ابوالقاسم فنایی در مصاحبه دیگری که در مجله اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان معنویت از نگاه قرآن چاپ شده است، به سه مؤلفه تأکیدشده در قرآن میپردازد:
- پرسش سنگبنای زندگی معنوی: «من چه باید بکنم؟»
- پرسشی جزئی درباره خود پرسشگر است و ناظر به معرفتالنفس است نه علمالنفس. چه باید کرد نیست چه باید بکنم، است.
- گریزان بودن از امور لغو
- زندگی اصیل
- اینکه در نهایت انسان مسئول اعمال و رفتار خود است.
میتوان این مصاحبه را با سخنان ملکیان با عنوان ۱۲ آموزه مشترک عارفان مقایسه کرد. فنایی تمام این مؤلفهها را از قرآن میگیرد ولی ملکیان خودش را محدود به یک دین و آیین نمیکند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و تهیه صوتهای این دوره کلیک کنید.
خواندن گزارش جلسات دیگر: جلسه اول | جلسه دوم | جلسه سوم | جلسه چهارم | جلسه پنجم | جلسه هفتم
1 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.