وضعیت نشر کتاب‌ها با موضوع اسلام و آموزش‌وپرورش در ۱۲ سال اخیر

مرکز عطف و بازخوانی مسئله تربیت دینی

موضوع تربیت دینی یکی از مسائلی بود که در سال ۱۴۰۲ در مرکز عطف تصمیم گرفتیم به بازخوانی آن بپردازیم و این بار می‌خواهیم سراغ وضع موجود بازار نشر در این حوزه برویم. در دو دوره برگزار شده در مجموعه عطف به اهمیت پرداختن به موضوع تربیت دینی اشاره کرده‌ایم. خالی از لطف نیست تا دوباره اهمیت این موضوع را تکرار کنیم که تربیت دینی مسئله جامعه امروز ماست؛ چه موافق آن باشیم چه مخالف، به‌نظر می‌آید نمی‌توان موضعی در برابر آن نگرفت.

اهمیت بررسی وضعیت نشر کتاب‌ها

سالانه کتاب‌های زیادی با موضوع اسلام و تعلیم‌و‌تربیت در کشور ما منتشر و روانه بازار می‌شود.  لذا بررسی وضعیت نشر کتاب‌ها در این حوزه می‌تواند بینش خوبی به ما بدهد. اینکه به چه موضوعاتی بیشتر پرداخته می‌شود و چه موضوعاتی مغفول مانده‌اند. چه کمبودهایی در این حوزه وجود دارد تا در اختیار مربیان و والدین و دانشجویان و سایر ذی‌نفعان قرار بگیرد. چه زوایایی از تعلیم و تربیت اسلامی روشن شده‌اند و چه بخش‌هایی مبهم مانده‌اند و…

آمارهای مرتبط با کتاب‌های منتشرشده

در این مقاله قصد داریم با نگاهی کمّی وضعیت کتاب‌های منتشرشده در ۱۲ سال اخیر را بررسی کنیم. چه تعداد کتابی در هر سال منتشر شده است. چه نشرها و نویسندگانی در این آمار نقش بیشتری داشته‌اند. ناشران بیشتر در کدام شهر‌های ایران بوده‌اند. چه محتواها و رویکردهایی پررنگ‌تر بوده‌اند. منبع استفاده‌شده برای این کتاب‌ها بیشتر از چه جنسی بوده‌اند متون دینی، فلسفه اسلامی یا نظریه‌های تربیتی دیگر؟ علاوه بر این این کتاب‌ها بیشتر چه اهداف و کارکردهایی را دنبال کرده‌اند؟

تعداد کتاب‌های منتشرشده در هر سال

با جست‌وجویی ساده در سایت کتاب‌خانه ملی برای موضوع اسلام و آموزش و پرورش می‌توان تعداد کتاب‌های منتشرشده در ۱۲ سال اخیر را پیدا کرد. به‌نظر می‌اید که روند انتشار کتاب در این سال‌ها صعودی بوده است. این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده افزایش علاقه‌مندی و توجه به این حوزه باشد. تحلیل این آمار می‌تواند به شناسایی دوره‌های اوج و رکود در انتشار کتاب‌های مرتبط با تربیت دینی کمک کند و نشان دهد که در چه سال‌هایی توجه بیشتری به این موضوع شده است.

بعد از بررسی کتاب‌ها برای فهم اینکه چقدر واقعاً به موضوع مدنظر ما مرتبط است و حذف کتاب‌های نامربوط من جمله کتاب‌های کمک آموزشی تحصیلات تکمیلی این نمودار به دست آمد.

نشرهای پرکار

فارغ از بحث کیفیت و ارزیابی تک‌تک ۱۰۳۴ کتاب منتشرشده، نشرهایی بوده‌اند که سهم به‌سزایی در نشر این تعداد کتاب داشته‌اند.

انتشارات نوروزی در شهر گرگان، انتشارات سنجش و دانش و نشر سبز رایان گستر در شهر تهران پرکارترین نشرها بوده‌اند. بررسی عملکرد این نشرها می‌تواند به شناخت بهتر الگوهای موفق در انتشار کتاب‌های مرتبط کمک کند.

پدیدآورندگان با بیشترین اثر

در این بخش، نویسندگانی آمده است که بیشترین تعداد کتاب را در زمینه اسلام و آموزش و پرورش منتشر کرده‌اند. نویسندگانی مانند پروانه دودمان، علی‌اصغر ماشینچی، سیداحمد هاشمی و حسن ملکی از جمله پدیدآورندگانی هستند که آثار متعددی در این حوزه منتشر کرده‌اند. تحلیل آثار این نویسندگان می‌تواند به شناسایی موضوعات و مباحث پرطرفدار و همچنین نقاط قوت و ضعف در تولید محتوای علمی و پژوهشی کمک کند.

شهرهای پرکار

بررسی شهرهایی که بیشترین فعالیت را در زمینه نشر کتاب‌های اسلام و آموزش و پرورش داشته‌اند، نشان می‌دهد که تهران، قم، مشهد و تبریز از جمله پرکارترین شهرها در این حوزه هستند. این شهرها با توجه به تعداد کتاب‌های منتشر شده، نقش مهمی در گسترش و ترویج آموزش‌های دینی و تربیتی ایفا کرده‌اند. تهران به‌علت پایتخت بودن، قم و مشهد به‌علت قطب‌های مذهبی و زیارتی بودن و تبریز به‌علت حضور مراکز علمی و فرهنگی متعدد در آن، می‌تواند دلیل اصلی این فعالیت‌ها باشد.

فراوانی کتاب‌ها از منظر محتوا و رویکرد

کتاب‌های منتشر شده در حوزه اسلام و آموزش و پرورش را می‌توان، از منظر محتوا و رویکردهای مختلفی بررسی کرد. تربیت اخلاقی، تربیت خانوادگی، تربیت در مدرسه و فلسفه از جمله موضوعات پرتکرار در این کتاب‌ها هستند. هر کدام از این موضوعات می‌توانند به زوایای مختلفی از تربیت اسلامی بپردازند و نیازهای مختلف جامعه را پوشش دهند. بررسی فراوانی کتاب‌ها از این منظر، می‌تواند به شناسایی نیازها و خلأهای موجود در ادبیات تربیتی کمک کند و راهکارهایی برای بهبود و ارتقای کیفیت آموزش‌های دینی ارائه دهد. این را در نظر داشته باشید که یک کتاب می‌تواند چند موضوع داشته باشد.

فراوانی کتاب‌ها از منظر هدف و کارکرد

کتاب‌های نگارش‌شده در حوزه اسلام و آموزش‌و‌پرورش، اهداف و کارکردهای متنوعی را دنبال می‌کنند. از جمله این اهداف می‌توان به آسیب‌شناسی، مبانی، اصول و روش اشاره کرد. هر کدام از این کتاب‌ها می‌توانند به نیازهای خاصی در جامعه پاسخ دهند و راهکارهایی برای بهبود و ارتقای کیفیت تربیت دینی ارائه کنند.

فراوانی کتاب‌ها از منظر منابع استفاده شده

منابع استفاده‌شده برای نگارش این کتاب‌ها نیز بررسی شده است. نظریات معاصر، مکاتب فلسفی، متون دینی و مصاحبه از جمله منابع اصلی در نگارش این کتاب‌ها بوده‌اند.

با این تحلیل جامع، می‌توان به شناخت بهتر و عمیق‌تری از وضعیت نشر کتاب‌های مرتبط با موضوع اسلام و تعلیم‌وتربیت در دوازده سال اخیر دست یافت و راهکارهای موثرتری برای بهبود و ارتقاء این حوزه ارائه داد.