حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمد بنی‌هاشمی​

مکتب معارف خراسان در زمره معرفت اسلامی نظام‌یافته قرار می‌گیرد. بسیار ادعای خلوص‌سازی دارد. تعبیری که خودشان به کار می‌برند، این است که ما می‌خواهیم خالص بکنیم؛ ولی به‌نظر می‌رسد که چندان هم خالص نیست و معرفت اسلامی نظام‌یافته‌ای است. برای بررسی ادعای خلوص این افراد ارجاع داده می‌شود که کتابی از دکتر حسن اسلامی با عنوان «رؤیای خلوص» بررسی شود. کتابی که در نقد این جریان است و مطرح می‌کند که این نگاه هم خود معرفت نظام‌یافته اسلامی و به‌نوعی مَشوب و آمیخته است. در این جریان کسی که بسیار خوب نظریه‌ای تربیتی خیلی منقح بیان کرده است آقای دکتر بنی‌هاشمی است که واقعاً عالی مطالب خود را صورت‌بندی کردند. آقای دکتر بنی‌هاشمی که به معنایی از شارحین مرحوم میرزا مهدی اصفهانی محسوب می‌شوند و در کتاب «در پرتو عقل» در فصل مربوط به عقل از نظر میرزا مهدی اصفهانی ایشان خیلی به آن شخصیت اصلی مکتب معارف خراسان هم عرض ارادت می‌کند و از آرا ایشان دفاع می‌کند و ایشان مدت‌ها کتاب عقل گفتند.

در بعضی اذهان این است که مکتب معارف خراسان ضدعقل است یا معمولاً گفته می‌شود که این‌ها اخباری هستند، اتفاقاً معتقدند که ما هستیم که عقل را قبول داریم، حرف فیلسوفان عقل نیست. عقلی که این‌ها می‌گویند، اصلاً عقل نیست و هیچ برهانی بر حرف‌هایشان ندارند. جلسات مفصل ایشان راجع‌به عقل دارد که کتاب هم شده: کتابِ عقل[1]. جلسات مفصل راجع‌به توحید از نظر عقل و از نظر شرع دارند. کتابی سه جلدی دارند با عنوان تربیت عقلانی. نام‌گذاری آن حائز اهمیت است؛ تربیت عقلانی و نه تربیت شرعی. این‌ جریان معتقد است عقل این است که ما می‌گوییم. کتاب سه جلدی ایشان بسیار کتاب خوبی است و در ابتدا با تعریف تربیت شروع کردند. نکته بسیار مهم این است که این کار آقای بنی‌هاشمی بازتاب اجرایی خیلی مهم دارد و آن هم مدرسه علوی است؛ یعنی عملاً این کتاب صورت‌بندی تئوریک آن چیزی است که در مدارسی مثل علوی اتفاق می‌افتد. اینکه در این کتاب دقیقاً به‌صورت کاملاً مصرح و واضح دفاع می‌کند از اینکه باید فضاسازی کرد، باید صیانت کرد و تربیت گلخانه‌ای باید کرد، این حرف‌ها را هم باید مقایسه کرد با این عناوین که تربیت گلخانه‌ای مال قدیم‌الایام است و الان نمی‌شود. یا اینکه تقوای پرهیز نیاز نیست، تقوای حضور لازم است، اینان محکم بیان می‌کنند که لااقل تا سِنی تقوای پرهیز ضروری است. ایشان شدیداً دفاع می‌کنند و قائل‌اند و صورت‌بندی می‌کنند. معروف است دبستان مدرسه علوی اجازه ندارد که کلاس زبان یا کلاس ژیمناستیک بیرونی هم برود. کاملاً کنترل وجود دارد. به‌نظر می‌رسد آقای بنی‌هاشمی و این خط معمولاً مغفول است و افراد مختلفی معمولاً این نگاه را به حساب نمی‌آورند. این نگاه از دو نظر اهمیت دارد. اول تجربه خیلی جدیِ مدارسی مثل علوی که مثالی از یک تربیت دینی است . بایستی به آن پرداخت و دوم صورت‌بندی خیلی خوبی که ایشان سعی کرده‌اند از آیات و روایات، آن مبانی خاصی را که دارند، بیان کنند.

[1]. کتاب عقل: تحریر درس‌گفتارهای دکتر سیدمحمد بنی‌هاشمی، انتشارات نبأ